کتابهای عباس معروفی
عباس معروفی از مشهورترین نویسندگان معاصر و متولد اردیبهشت ۱۳۳۶ در تهران است. معروفی فارغالتحصیل ادبیات دراماتیک از دانشکده هنرهای زیبای تهران و شاگرد هوشنگ گلشیری و محمد سپانلو بوده است. او همچنین در مدت سه سال و نیم که ریاست ارکستر سمفونیک ایران را عهده دار بود، با برپایی پانصد کنسرت در سطح کشور، موفقیتی بینظیر در آن حوزه کسب نمود.
معروفی در سال ۱۳۶۹ مجله ادبی گردون را نیز افتتاح کرد که بعد از پنج سال، به علت فعالیتهای سیاسی توقیف شد. پس از توقیف نشریه، به آلمان مهاجرت و آن را مجددا در کنار مدیریت «خانه هنر و ادبیات هدایت»، بزرگترین کتابفروشی ایرانی در اروپا، برقرار نمود. عباس معروفی از نویسندگان فعال حوزه اجتماعی و سیاسی بوده و همین موضوع باعث شده تا درونمایه کتابهایش همواره حول مسائل اجتماعی و نقد آنها باشد. در ادامه به بررسی چندین اثر معروف او میپردازیم.
-
سمفونی مردگان
سمفونی مردگان مشهورترین و موفقترین کتاب عباس معروفی است. داستان در سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۳۰ هجری شمسی رخ میدهد. اگرچه این کتاب چندین شخصیت داستان را روایت میکنند اما به نظر میرسد که شخصیت اصلی آیدین، پسر دوم خانوادهای نسبتا مرفه در اردبیل میباشد. پدر خانواده در کار تجارت آجیل است، او مردی سنتی و با عقایدی عامیانه در مورد مذهب و مسائل خانوادگی و اجتماعی میباشد. همسر او نیز در قالب چهرهای سنتی از زن و در قالب مادری مهربان اما منفعل به تصویر کشیده شده است.
آنها چهار فرزند دارند، سه پسر و یک دختر. پسر بزرگتر یوسف، در زمان حمله روسها، به تقلید از چتربازارن خود را از بلندی به پایین پرتاب کرده و مشائر خود را از دست میدهد. در سراسر کتاب همچون موجودی حیوانی حضور دارد که تنها میخورد و میخوابد اما هیچ چیز نمیفهمد. پس از یوسف آیدین و آیدا دوقلوهای خانوادهاند، هردو باهوش و سرکشند. آیدین که روشنفکری اهل مطالعه است، برخلاف خواست پدرش، حاضر به ایفای نقش پسر بزرگ خانواده و وارث تجارت او نبوده و میخواهد شاعر بشود، و آیدا نیز به عنوان یک دختر تنها سرنوشت ممکنش ازدواج است، ازدواجی که در نهایت بدون رضایت پدر سر گرفته و در آخر نیز به خودسوزی آیدا منجر میگردد.
اورهان، پسر کوچکتر خانواده، شم تجاری خوبی دارد و میخواهد وارث پدر بشود، از کودکی در مغازه او کار میکند و محبوب پدر است. اما همواره به آیدین حسادت کرده و فکر میکند که با او رقابتی بیپایان دارد.
سمفونی مردگان داستان این خانواده است که چگونه با مشکلات شخصی، اجتماعی و فرهنگی دست و پنجه نرم میکنند. نویسنده سنتهای جامعهی ایران را در آن زمان به خوبی به تصویر کشیده است، سنتهایی که موجب بدبختی تمام شخصیتهای کتاب میشود. ترتیب زمانی داستان جلو و عقب میشود و دنبال کردن آن را دشوار میسازد، اما پس از چندین فصل به روند آن عادت میکنید.
قلم شیوای عباس معروفی و استفادههای مکرر او از اصطلاحات و ادبیات عامه به جذابیت کتاب میافزاید. سمفونی مردگان که در سال 2001، دو جایزه بنیاد غیردولتی کگدوپ و بنیاد انتشارات ادبی فلسفی سور کامپ را از آن خود نموده، کتابی دردناک است که اندوه را برای مدتها در قلبتان ساکن میسازد.
-
سال بلوا
دومین رمان مشهور معروفی، سال بلوا میباشد که در سال 1371 توسط نشر گردون منتشر شد. داستان در هفت شب روایت میشود و راوی آن به تناوب نوشآفرین، شخصیت اصلی، و نویسنده میباشند. نوشا دختر سرهنگ نیلوفری در سنگسر سمنان زندگی میکند. غصههای زندگی ابتدا چشمان پدر و سپس جان او را گرفته و نوشا و مادر را در دیار غریب تنها گذاشتند. نوشا دختری هفده ساله است که عاشق کوزهگر شهر، حسینا شده است. حسینا برای او از افسانهی دختر پادشاه میگوید و رقابت میان مرد زرگر و پسر وزیر برای دست یافتن به او. اما درست مانند افسانه، داستان عشق نوشا و حسینا نیز به سرانجامی دردناک محکوم است.
عالیه خانم، مادر نوشا، برخلاف خواستش، او را به عقد دکتر معصوم در میآورد، مردی 34 ساله که به تازگی از خارج برگشته است. از طرف دیگر وضعیت پرآشوب شهر که ناشی از حمله یاغیها و استثمار ملکوم آلمانی است، باعث میشود که سروان خسروی، فرماندار شهر، تصمیم به برپایی یک چوبه دار بگیرد. همه اهالی شهر با چنین تصمیمی مخالفت میکنند، حسینا و معلمان به نشانه اعتراض تحصن کرده و خسروی نیز کتابخانه شهر را به آتش میکشد. در چنین بلوایی سیاوشان، گویی در تکراری تراژیک از تاریخ قربانی میشود و نوشا زیر کتکهای دکتر معصوم جان میبازد.
سال بلوا کتابی است دربارهی ظلمی که در تاریخ بر زن ایرانی رفته و از لحاظ زمانی در اواخر سلطنت رضا شاه رخ میدهد. داستان همسویی و ترکیب بینظیری با اسطوره دارد، تکنیکی که کتاب را شدیدا خواندنی ساخته است. این کتاب نیز همچون سمفونی مردگان تلخ و گزنده است و پایانی خوش ندارد.
-
پیکر فرهاد
این کتاب که به سبک پست مدرنیسم و با الهام از شخصیت دختر روی قلمدان در رمان بوف کور صادق هدایت نوشته، در سال 2002 برنده جایزه بنیاد ادبی تسوایگ شده است. راوی داستان دختری است که هربار در قامت زنی در درمیآید که بر یک تابلوی نقاشی یا قلمدان نقش بسته است.
همهی شخصیتهای زن کتاب علیرغم تفاوت در دوره زندگی، هویت و شخصیتشان، با یکدیگر عنصری مشترک دارند و آن تقدیر زن ایرانی است که در برابر سرنوشتش عصیان میکند. تغییر مداوم راوی با هنرمندی تمام رخ میدهد و حتی جذابیتی ویژه به داستان میبخشد که نتوانید کتاب را رها کنید. تمام کتاب در قالب جریان سیال ذهن است و افکار شخصیتها را بیان میکند، افکاری که اعتراض به وضعیت و چارچوب موجودند و از رنجهای مشترک زنان سخن میگویند و بزرگترین رنج یک زن ایرانی در این نگاه بچه دار نشدن است. معروفی با ظرافت تمام به احساسات زنانه در این کتاب میپردازد و مشکلات و دردهای او را در قالبی داستانی به تصویر میکشد.
-
ذوب شده
وقتی نویسندهای دربارهی نویسندگان بنویسد، حاصل کار رمانی جالب و خواندنی است. شخصیت اصلی کتاب ذوب شده نیز نویسندهای است که در قصههای خود گم میشود. زمان کتاب در دهه پنجاه شمسی و در اوج دوران دیکتاتوری شاه رخ میدهد.
اسفاری، شخصیت اصلی داستان، نویسندهای غیر سیاسی است اما به جرم داشتن روابط حزبی با فردی به نام آزاد دستگیر شده و سه سال را در حبس و شکنجه میگذراند در حالیکه خانوادهاش از او خبری ندارند. اسفاری زیر شکنجهها هرگونه رابطه با آزاد را نفی میکند اما وقتی میبیند که بازگو آنها را باور نمیکند، شروع به داستانسرایی میکند.
ذوب شده داستان جامعهای است که سیاست آلوده و کثیف است و هنرمندان از آن تبری میجویند. حقیقت رنگ باخته و مسئولان حکومتی تنها میخواهند که به پاسخی که به صورت پیش فرض در ذهن خود دارند برسند. جامعهای که آدمها در آن تنها نقطههایی سیاه از داستانی طولانی و شبیه به یکدیگرند که وجودشان هیچ اهمیتی برای حکومت ندارد. ذوب شده حکایتی از تمام جوامع دیکتاتوری و احساس آدمها در آنهاست.
-
دریاروندگان جزیره آبیتر
این کتاب مشهورترین مجموعه داستان کوتاه عباس معروفی بوده که از چهار بخش به نامهای «عطر یاس»، «آخرین نسل برتر»، «برشهای کوچک» و «چند داستان دیگر» تشکیل شده است. فضای مشترک داستان، زندگی پس از دوران جنگ تحمیلی میباشد و معروفی میکوشد تاثیرات فرهنگی و روانی جنگ را بر شخصیتهای کتاب نشان دهد. آدمها در روزگار بعد از جنگ در حال کنار آمدن با تغییرات و هضم آنها هستند و گیج، بیحوصله و غمگیناند.
بیان معروفی در این کتاب سادهتر از رمانهایش میباشد و درونمایه مشترک کتاب، آدمهای داستانها را به یکدیگر نزدیک ساخته است، به گونهای که خواننده احساس میکند دارد روایتی از آدمهای واقعی و مختلف کشور را میشنود. این کتاب به نسبت رمانهای معروفی از شهرت کمتری برخوردار بوده اما مطالعه آن به همان اندازه لذت بخش و به مراتب راحتتر است.
/پایان رپورتاژ آگهی/